Transformacja energetyczna polskich firm naftowych

Polska branża naftowa stoi u progu największej transformacji w swojej historii. Presja klimatyczna, regulacje Unii Europejskiej oraz zmieniające się oczekiwania konsumentów i inwestorów zmuszają tradycyjne koncerny naftowe do głębokiego przemyślenia swoich strategii biznesowych. W niniejszym artykule analizujemy, jak polskie firmy naftowe przygotowują się do zielonej transformacji energetycznej, jakie strategie przyjmują oraz z jakimi wyzwaniami muszą się zmierzyć.

Kontekst transformacji energetycznej

Sektor naftowy na całym świecie stoi w obliczu bezprecedensowych wyzwań. Europejski Zielony Ład i pakiet „Fit for 55" wyznaczają ambitne cele redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku (w porównaniu z poziomem z 1990 roku) oraz osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Dla polskich firm naftowych oznacza to konieczność fundamentalnej zmiany modelu biznesowego.

Kluczowe czynniki wpływające na transformację polskiego sektora naftowego:

• Regulacje UE dotyczące emisji CO2 i energii odnawialnej
• Wzrost popularności pojazdów elektrycznych
• Presja ze strony inwestorów i instytucji finansowych
• Rosnąca świadomość ekologiczna konsumentów
• Technologiczne przełomy w obszarze odnawialnych źródeł energii

Prof. Maria Nowak z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie komentuje: "To nie jest już kwestia czy firmy naftowe przejdą transformację, ale jak szybko i skutecznie ją przeprowadzą. Ci, którzy zwlekają, ryzykują marginalizacją w ciągu najbliższych 10-15 lat."

Strategie transformacyjne PKN Orlen

PKN Orlen, największy polski koncern naftowy, w 2020 roku ogłosił swoją strategię transformacji do 2030 roku, która zakłada stopniowe przekształcenie firmy w koncern multienergetyczny. Po fuzji z Grupą Lotos i PGNiG, strategia ta zyskała nowy wymiar i skalę.

Inwestycje w odnawialne źródła energii

Kluczowym elementem strategii Orlenu jest dynamiczny rozwój mocy wytwórczych z odnawialnych źródeł energii. Plan zakłada:

• Budowę morskich farm wiatrowych na Bałtyku o łącznej mocy 2,5 GW do 2030 roku
• Zwiększenie portfela lądowych farm wiatrowych do 1,7 GW
• Rozbudowę mocy fotowoltaicznych do poziomu 1,3 GW
• Łączne inwestycje w OZE na poziomie około 47 mld zł do 2030 roku

Orlen już realizuje projekt Baltic Power - morską farmę wiatrową o mocy 1,2 GW, która ma być ukończona do 2026 roku. W projekt ten koncern zainwestuje około 12 mld zł.

Zielony wodór

Wodór stanowi drugi filar transformacji energetycznej Orlenu. Do 2030 roku koncern planuje budowę:

• 10 hubów wodorowych (w Polsce, Czechach i na Słowacji)
• Elektrolizerów o łącznej mocy 540 MW do produkcji zielonego wodoru
• Sieci około 100 stacji tankowania wodoru dla transportu publicznego i indywidualnego

W 2021 roku Orlen uruchomił już pierwszy hub wodorowy w Trzebini, a kolejne mają powstać we Włocławku i Płocku. Koncern podpisał również porozumienia z samorządami kilku polskich miast na dostawy wodoru dla flot autobusów.

Petrochemia nowej generacji

Orlen nie zamierza całkowicie rezygnować z produkcji i przetwórstwa węglowodorów. Strategia koncernu zakłada rozwój petrochemii niskoemisyjnej, w tym:

• Zwiększenie mocy produkcyjnych olefin o 60% poprzez budowę kompleksu Olefiny III w Płocku
• Rozwój produkcji biopolimerów i tworzyw biodegradowalnych
• Inwestycje w recykling chemiczny tworzyw sztucznych

Projekt Olefiny III o wartości około 13,5 mld zł ma być największą inwestycją petrochemiczną w Europie Środkowo-Wschodniej. Zwiększy on konkurencyjność Orlenu na rynku produktów o wysokiej wartości dodanej.

Transformacja Grupy Lotos (przed fuzją z Orlenem)

Przed finalizacją fuzji z PKN Orlen, Grupa Lotos również rozwijała swoją strategię transformacji energetycznej. Wiele z tych inicjatyw jest obecnie kontynuowanych w ramach połączonego koncernu.

Projekt Pure H2

Jednym z flagowych projektów Lotosu był "Pure H2" - kompleksowy program rozwoju technologii wodorowych, obejmujący:

• Budowę infrastruktury do produkcji wodoru o wysokiej czystości (99,999%)
• Stacje tankowania wodoru w Gdańsku, Warszawie i Wrocławiu
• Rozwój technologii magazynowania i transportu wodoru

Projekt ten, obecnie kontynuowany przez Orlen, uzyskał dofinansowanie z Unii Europejskiej w ramach programu Connecting Europe Facility.

Biorafineria i paliwa przyszłości

Grupa Lotos prowadziła zaawansowane prace nad przekształceniem części swoich instalacji w biorafinerię, koncentrując się na:

• Produkcji zaawansowanych biopaliw z surowców niespożywczych
• Technologii współuwodornienia olejów roślinnych i tłuszczów odpadowych (co-processing)
• Badaniach nad paliwami syntetycznymi i wychwytem CO2

Instalacja HBO (Hydrotreated Bio-Oil) w rafinerii w Gdańsku, ukończona w 2021 roku, umożliwia produkcję biokomponentów drugiej generacji, które charakteryzują się lepszymi właściwościami niż tradycyjne biodiesel i bioetanol.

Działania PGNiG w obszarze transformacji

PGNiG, które również stało się częścią Grupy Orlen, koncentrowało swoją strategię transformacyjną na kilku kluczowych obszarach:

Biogaz i biometan

PGNiG aktywnie rozwijało segment biogazu i biometanu, planując:

• Budowę i akwizycję biogazowni o łącznej mocy 120 MW do 2025 roku
• Utworzenie około 20 biometanowni produkujących biometan o jakości gazu ziemnego
• Inwestycje w infrastrukturę do zatłaczania biometanu do sieci gazowej

W 2022 roku PGNiG uruchomiło pierwszy hub biometanowy w Koninie, który przetwarza biogaz z lokalnej biogazowni na biometan o jakości gazu ziemnego.

Magazynowanie energii

Wykorzystując swoje doświadczenie w magazynowaniu gazu, PGNiG rozpoczęło prace nad wykorzystaniem podziemnych magazynów do:

• Sezonowego magazynowania wodoru
• Magazynowania sprężonego powietrza (CAES)
• Potencjalnego magazynowania CO2 w ramach technologii CCS

Projekt "Hydro-PMG" zakłada testowanie magazynowania mieszanin wodoru z gazem ziemnym w kawernowych podziemnych magazynach gazu.

Wspólne wyzwania dla sektora

Polskie firmy naftowe w procesie transformacji energetycznej muszą zmierzyć się z wieloma wyzwaniami, które wymagają strategicznego podejścia i znaczących inwestycji.

Finansowanie transformacji

Transformacja energetyczna wiąże się z ogromnymi nakładami finansowymi. Łączne wydatki inwestycyjne Grupy Orlen (po fuzji) na projekty związane z transformacją energetyczną do 2030 roku szacowane są na ponad 70 mld zł. Pozyskanie takich środków stanowi wyzwanie, szczególnie w obliczu:

• Rosnącej niechęci instytucji finansowych do finansowania tradycyjnych projektów naftowych
• Konkurencji o kapitał z innymi sektorami gospodarki
• Niepewności regulacyjnej, która zwiększa ryzyko inwestycyjne

Polskie firmy starają się dywersyfikować źródła finansowania, sięgając po zielone obligacje, finansowanie z EBI i EBOiR oraz partnerstwa strategiczne z międzynarodowymi koncernami energetycznymi.

Kompetencje i zasoby ludzkie

Transformacja energetyczna wymaga nowych kompetencji, które tradycyjne firmy naftowe muszą szybko rozwinąć lub pozyskać:

• Specjalistów w obszarze odnawialnych źródeł energii
• Ekspertów ds. wodoru i magazynowania energii
• Programistów i analityków danych do obsługi cyfrowych platform energetycznych
• Specjalistów ds. elektromobilności

PKN Orlen już uruchomił programy przekwalifikowania pracowników oraz współpracuje z uczelniami technicznymi w zakresie kształcenia nowych kadr. W 2022 roku koncern nawiązał współpracę z Politechniką Warszawską w obszarze kształcenia specjalistów technologii wodorowych.

Wychwyt i zagospodarowanie CO2

Dla firm naftowych, które nadal będą prowadzić działalność rafineryjną i petrochemiczną, kluczowe znaczenie ma redukcja emisji CO2. Strategie w tym obszarze obejmują:

• Instalacje wychwytu CO2 z procesów produkcyjnych (technologie post-combustion capture)
• Podziemne składowanie CO2 (CCS - Carbon Capture and Storage)
• Wykorzystanie CO2 jako surowca (CCU - Carbon Capture and Utilization)

Orlen planuje uruchomić pilotażową instalację CCS/CCU w Płocku do 2025 roku, z potencjałem wychwytu około 300 tys. ton CO2 rocznie. Wychwycony CO2 ma być wykorzystywany m.in. do produkcji metanolu i paliw syntetycznych.

Wpływ transformacji na rynek paliw detalicznych

Zmiany w strategiach firm naftowych będą miały bezpośrednie przełożenie na rynek detaliczny paliw w Polsce, gdzie wzory konsumpcji energii ulegną znaczącym zmianom.

Stacje paliw przyszłości

Tradycyjne stacje paliw ewoluują w kierunku wielofunkcyjnych hubów energetycznych, oferujących:

• Szybkie ładowarki dla pojazdów elektrycznych (400 kW i więcej)
• Tankowanie wodoru dla samochodów FCEV
• Paliwa konwencjonalne z rosnącym udziałem biokomponentów
• Rozbudowaną ofertę pozapaliwową (convenience store, usługi kurierskie, gastronomia)

PKN Orlen już rozpoczął transformację swojej sieci stacji, instalując do końca 2022 roku ponad 500 punktów ładowania pojazdów elektrycznych. Plan na 2030 rok zakłada ponad 1000 szybkich ładowarek oraz 100 stacji tankowania wodoru w Polsce i Europie Środkowej.

Zmiany w portfolio paliw

Transformacja energetyczna wpłynie również na samo portfolio produktów paliwowych oferowanych przez polskie koncerny:

• Stopniowy wzrost udziału biokomponentów zaawansowanych w benzynach i oleju napędowym
• Wprowadzenie paliw syntetycznych (e-fuels) produkowanych z wykorzystaniem zielonego wodoru i CO2
• Rozwój oferty LNG i CNG dla transportu ciężkiego jako paliw przejściowych
• Spadek udziału tradycyjnych paliw kopalnych

Grupa Orlen planuje, że do 2030 roku biokomponenty będą stanowić do 20% sprzedawanych paliw płynnych, a udział paliw alternatywnych (wodór, energia elektryczna) w sieci detalicznej wzrośnie do 15%.

Międzynarodowe partnerstwa strategiczne

Polskie firmy naftowe aktywnie poszukują zagranicznych partnerów, którzy mogą wesprzeć ich transformację energetyczną poprzez dostarczenie technologii, know-how i kapitału.

Współpraca z firmami technologicznymi

W obszarze nowych technologii polskie koncerny nawiązały współpracę z liderami poszczególnych segmentów:

• PKN Orlen współpracuje z kanadyjską firmą Plug Power w obszarze technologii wodorowych
• W sektorze morskiej energetyki wiatrowej Orlen współpracuje z kanadyjskim Northland Power
• W zakresie biorafineryjnym nawiązano współpracę z fińskim Neste, liderem technologii HVO

Te partnerstwa pozwalają na szybsze wdrażanie sprawdzonych technologii i ograniczenie ryzyka technologicznego.

Alianse strategiczne

Oprócz partnerstw technologicznych, polskie firmy naftowe angażują się w szersze alianse strategiczne:

• Współpraca z Saudi Aramco, która wykracza poza dostawy ropy i obejmuje wspólne projekty w obszarze petrochemii i paliw przyszłości
• Udział w europejskich inicjatywach wodorowych, takich jak European Clean Hydrogen Alliance
• Partnerstwa z firmami energetycznymi w regionie (np. MOL, ČEZ) w zakresie wspólnych projektów OZE

Podsumowanie i perspektywy

Transformacja energetyczna polskich firm naftowych jest procesem złożonym, kosztownym i długotrwałym, ale jednocześnie niezbędnym dla ich długoterminowego przetrwania. Dotychczasowe działania i ogłoszone strategie wskazują, że polskie koncerny poważnie traktują wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi i aktywnie przygotowują się do funkcjonowania w niskoemisyjnej gospodarce przyszłości.

Kluczowe wnioski z analizy transformacji energetycznej polskiego sektora naftowego:

• Polskie firmy naftowe stopniowo ewoluują w kierunku zintegrowanych koncernów multienergetycznych z rosnącym udziałem OZE w portfolio
• Wodór jest postrzegany jako kluczowy nośnik energii przyszłości, szczególnie w transporcie ciężkim
• Biorafinerie i zaawansowane biopaliwa stanowią istotny element strategii transformacyjnych
• Równolegle z rozwojem nowych obszarów biznesowych, firmy modernizują tradycyjne segmenty działalności, aby zmniejszyć ich ślad węglowy
• Finansowanie tak szeroko zakrojonej transformacji pozostaje jednym z największych wyzwań

Dr Andrzej Sikora z Instytutu Studiów Energetycznych podsumowuje: "Polska branża naftowa znajduje się obecnie w kluczowym momencie swojej historii. Decyzje podejmowane w ciągu najbliższych 3-5 lat zdecydują o tym, czy polskie koncerny dołączą do grona europejskich liderów transformacji energetycznej, czy będą zmuszone do defensywnego dostosowywania się do zmian dyktowanych przez innych."

Skuteczna transformacja energetyczna polskich firm naftowych może przynieść nie tylko korzyści środowiskowe, ale również stworzyć nowe możliwości biznesowe i wzmocnić ich pozycję konkurencyjną na europejskim rynku energii. Jednakże, aby to osiągnąć, niezbędne są konsekwentna realizacja ogłoszonych strategii, zdolność do adaptacji w obliczu zmieniających się technologii i regulacji oraz gotowość do podejmowania odważnych decyzji inwestycyjnych.